اتهام به الحاد و مصادیق آن در دوران سلجوقیان

الحاد در علم کلام و فقه اسلامی به معنای انکار وجود خدای یگانه، نپذیرفتن دین حق، بازگشت از دین اسلام یا ارتکاب گناه در مسجد الحرام است. اما در طی تاریخ، طبقة حاکم و رهبران فرقه های مذهبی مکرراً از اتهام به الحاد به مثابة دستاویزی برای حذف رقیبان و مخالفان استفاده کردند. در دورة سلجوقیان، مناسبات حکومت با دستگاه خلافت عباسی، که بر سر دعوی قیمومیت سیاسی و مذهبی بر سرزمین های اسلامی مبتنی بود، وارد مرحلة متفاوتی شد که به تبع آن، بر نوع نگرش و مصادیق اتهام بر الحاد تأثیرگذار بود. در این پژوهش مصادیق اتهام به الحاد و ویژگی های شخصیتی و فکری متهمان به الحاد در دورة سلجوقیان بررسی شده است. نگارندگان درصدد پاسخ به این پرسش اند که «اتهام به الحاد بیش تر متأثر از شرایط سیاسی و اجتماعی بود یا از گرایشات و تعصبات دینی نشئت می گرفت؟» در این پژوهش، داده ها به روش کتاب خانه ای گردآوری و به شیوة توصیفی ـ تحلیلی تجزیه و تحلیل شده است. نتیجة این پژوهش نشان می دهد که جهت گیری سیاسی حاکمیت، میزان وابستگی سلجوقیان به نهاد خلافت، تعصب دینی و مذهبی نظام حاکم و علما، فضای اجتماعی ـ مذهبی، و به سخن دیگر، عوامل سیاسی و مذهبی توأمان در ایراد اتهام الحاد به افراد، گروه ها، یا مکاتب فکری نقش مهمی داشته است.